خمس ارث

در مورد تعلق خمس به ارث سه نظر وجود دارد :

1- آيات عظام امام خميني(ره) ، اراکي، بهجت، خامنه‌اي، زنجاني، صافي، گلپايگاني، فاضل، مکارم، وحيد خراساني:

ارث خمس ندارد، مگر اين که وارث بداند هنگامي که در دست مورّث بوده، متعلق خمس شده و خمس آن را نداده يا اين که بداند بر ذمه او بدهي خمس بوده و نپرداخته است. در اين دو صورت پرداخت خمس بر وارث واجب است.

در توضيح المسائل مراجع نيز آمده است: «اگر مالي به ارث به او برسد و بداند کسي که اين مال از او به ارث رسيده خمس آن را نداده بايد خمس آن را بدهد و نيز اگر در خود آن مال خمس نباشد، ولي انسان بداند کسي که آن مال از او به ارث رسيده، خمس بدهکار است، بايد خمس را از مال او بدهد. (مسئله 1755)

متن فوق مورد قبول همه مراجع مذکور است. البته عبارت آية الله بهجت نسبت به صورتي که مورّث بابت خمس بدهکار است، ساکت مي‌باشد.

2- آيات عظام خوئي و تبريزي:

«ارث خمس ندارد مگر اين که وارث بداند قبلاً به آن خمس تعلق گرفته و مورّث آن را نپرداخته که در اين صورت به احتياط واجب بايد (ورثه کبير تبريزي) خمس آن را بپردازند ولي اگر وارث بداند که مورّث خمس بدهکار است، بايد خمس را از مال او بپردازد.»

ناگفته نماند که آنچه در توضيح المسائل مراجع درباره نظر آية الله تبريزي ذکر شده که در صورت يقين وارث به تعلق خمس به عين مال موروث اظهر عدم وجوب خمس است، نظر سابق ايشان بوده و نظر اخير ايشان همان است که ملاحظه شد.

3- حضرت آیت الله سیستانی (مدظله العالی):

ارث مطلقاً خمس ندارد. از مطالعه منهاج الصالحين، المسائل المنتخبه و توضيح المسائل ايشان به دست مي‌آيد که مسئله سه صورت دارد:

صورت اول: ميت اعتقادي به پرداخت خمس نداشته است.

صورت دوم: ميت اعتقاد به دادن خمس داشته، ولي عملاً خمس نمي‌داده است.

در اين دو صورت هر چند پرداخت خمس بر او واجب بوده، ولي پرداخت خمس بر ورّاث واجب نيست، چه نسبت به صورتي که خمس متعلق به عين ارث موجود بوده و نداده و چه به ذمه او تعلق گرفته و نداده است. در هر دو حال چيزي بر ورّاث نيست.

صورت سوم: ميت معتقد به دادن خمس بوده و خمس هم مي‌داده، ولي نسبت به برخي از اموال، موفق به پرداخت خمس نشده است، در اين صورت بر ورّاث واجب است قبل از تقسيم ارث، خمس را بپردازند؛ هم خمسي که به عين اموال موجود تعلق گرفته و هم خمسي که بر ذمه ميت بوده است.

دو مسئله

مسئله اول: در خصوص خمس ارث، ميتي که انسان با او خويشاوندي دوري داشته و توقع وگمان ارث‌بردن از او را نداشته است، چند نظر است:

1- آية الله وحيد خراساني: واجب است در صورتي که از مخارج سالش زياد بيايد، خمس آن را بدهد.

2- آيات عظام اراکي، بهجت، خوئي، تبريزي، زنجاني، سيستاني، صافي، فاضل، گلپايگاني، مکارم: اگر از مخارج سالش زياد بيايد، به احتياط واجب خمس آن را بپردازد.

3- آيات عظام امام خميني ، خامنه‌اي و نوري همداني: اگر از مخارج سالش زياد بيايد، احتياط مستحب آن است که خمس آن را بدهد.

مسئله دوم: در خصوص شخصي که مانند تاجر و کاسب بايد براي دادن خمس، سال قرار دهد، اگر منفعتي به دست آورد و در بين سال بميرد:

1 – آيات عظام امام خميني(ره) ،‌ اراکي، ‌خوئي، خامنه‌اي، زنجاني، سيستاني، صافي، فاضل، گلپايگاني، مکارم، وحيد خراساني، نوري همداني: بايد مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت کسر کنند وخمس باقيمانده را بدهند.

آية الله زنجاني در اين باره افزوده است: البته مخارج ضروري کفن و دفن و مراسم ترحيم که اگر از مال ميت صرف آن‌ها نشود آبروي ميت در خطر است، از مخارج ميت به شمار مي‌آيد و خمس به آن‌ها تعلق نمي‌گيرد.

آية الله تبريزي: بر ورثه لازم نيست مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت کسر کنند و خمس باقيمانده را بدهند.